Οι λόγοι της ύφεσης

Πολύς λόγος γίνεται πλέον για το απεχθές χρέος και τα δάνεια που επάρθησαν ερήμην του ελληνικού λαού. Λένε κάποιοι ότι τα δάνεια αυτά μας οδήγησαν στην σημερινή άσχημη οικονομική κατάσταση. Αν δεν είχαμε πάρει τα δάνεια αυτά προφανώς δεν θα ήμασταν εδώ εμείς τώρα να συζητάμε για χρεοκοπία.

Όμως για ποιο λόγο πάρθηκαν τα δάνεια; Μην μου πείτε ότι επάρθησαν για να τα φάνε οι πολιτικοί διότι δεν στέκει. Και στο κάτω κάτω πως συνέβη το ίδιο σε όλες τις χώρες της ομάδας PIIGS;

Ας δούμε το παραπάνω γράφημα⁽¹⁾ που αναπαριστά την ετήσια κατά κεφαλή κατανάλωση πετρελαίου στις χώρες της ομάδας αυτής σε βαρέλια ανά ημέρα. Τα στοιχεία είναι από την EIA.

Παρατηρούμε ότι από το 1985, σε όλες αυτές τις χώρες με εξαίρεση την Ιταλία, υπήρξε μία εντυπωσιακή αύξηση της κατανάλωσης. Στην Ιρλανδία από τα 8 βαρέλια έφτασε κοντά στα 18, αύξηση 125%, στην Ελλάδα, από τα 8 στα 16, αύξηση 100%, στην Πορτογαλία από τα 6 στα 12, αύξηση 100% και στην Ισπανία από τα 8 στα 14. Μόνο στην Ιταλία υπήρξε μία σχεδόν επίπεδη καμπύλη κατά κεφαλήν κατανάλωσης. Επομένως υπήρξε αύξηση της εξάρτησης από το πετρέλαιο για την οποία έγραψα σχετικά εδώ.

Τώρα δείτε και το επόμενο γράφημα⁽¹⁾ που αναπαριστά το ίδιο στοιχείο της ετήσια κατά κεφαλή κατανάλωσης πετρελαίου για κάποιες άλλες χώρες της ΕΕ, όπως την Γαλλία, την Γερμανία, την Νορβηγία, το Ην. Βασίλειο και την Δανία. Σε αυτές τις χώρες η κατανάλωση όλο αυτό το διάστημα παρέμεινε σταθερή με πτωτική τάση. Σημειώνω ότι η Νορβηγία είναι πετρελαιοπαραγωγός χώρα, οπότε και είναι λογικό να έχει υψηλή τιμή κατά κεφαλήν κατανάλωσης

Η Γερμανία που αποτελεί την ατμομηχανή της ευρωπαϊκής οικονομίας έχει κατανάλωση γύρω στα 12 βαρέλια ανά χρόνο, την στιγμή που η Ελλάδα είχε φθάσει στα 16, δηλ. στο 133% της γερμανικής κατανάλωσης. Η Γερμανία έχει βαριά βιομηχανία, η Ελλάδα όχι, τουλάχιστον όχι στον ίδιο βαθμό.

Το στοιχείο λοιπόν αυτό για την Ελλάδα δεν εξηγείται με την ανάπτυξη κάποιου είδους βαριάς βιομηχανίας που θα δικαιολογούσε την διοχέτευση όλου αυτού του πετρελαίου. Και εδώ ακριβώς είναι το πρόβλημα.

Η Ελλάδα, όπως και οι άλλες χώρες των PIIGS, ήταν ως επί το πλείστον αγροτικές χώρες που προσπάθησαν να αναπτύξουν περισσότερο διαφοροποιημένες oil intensive οικονομίες. Για να το επιτύχουν αυτό επεκτάθηκαν και συγκέντρωσαν πολύ χρέος το οποίο τώρα τις συνθλίβει.

Όμως το χρέος αυτό δεν θα δρούσε τόσο πιεστικά, αν η οικονομική ανάπτυξη που βασίστηκε στην αύξηση της πετρελαϊκής κατανάλωσης οδηγούσε σε εκμετάλλευση σταθερών και φθηνών πηγών ενέργειας, όπως η ηλιακή, η αιολική και η υδροηλεκτρική. Αντί γι' αυτό, η ανάπτυξη δεν οδήγησε σε διαφοροποίηση των ενεργειακών πηγών και το πετρέλαιο εξακολούθησε να διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο. Και εδώ είναι το κρίσιμο σημείο. Καθώς η τιμή του πετρελαίου αυξήθηκε από τα 30 στα 120 με 140 δολάρια κατέστη αδύνατη η υποστήριξη του χρέους με την ταυτόχρονη συντήρηση των υψηλών ρυθμών ανάπτυξης που απαιτούσαν όλο και μεγαλύτερες ποσότητες πετρελαίου.

Η ανάπτυξη στην Ελλάδα δεν επεξέτεινε την παραγωγή της χώρας. Το επιπλέον πετρέλαιο απλά διοχετεύτηκε στην βελτίωση του βιοτικού επιπέδου (standards of living), το οποίο και μεταφράστηκε σε περισσότερα και μεγαλύτερα αυτοκίνητα, περισσότερες διακοπές και μεγαλύτερες κατοικίες.

Η συζήτηση περί πτώσης του βιοτικού επιπέδου αφορά αυτό ακριβώς, περιορισμό της ενεργειακής κατανάλωσης.

Οι άλλες χώρες που δεν προσπάθησαν να αναπτυχθούν με αυτό τον τρόπο δεν έχουν σήμερα τόσα πολλά προβλήματα αν και σίγουρα οι ανοδική τάση των τιμών του πετρελαίου είναι και γι' αυτές ένα βάρος. Είναι όμως πιο εύκολα διαχειρίσιμο ή σε κάθε περίπτωση θα χρειαστεί περισσότερος χρόνος μέχρι να παρουσιάσουν τα προβλήματα των χωρών της ομάδας PIIGS. Βεβαίως τελικά θα φθάσουν αναπόφευκτα σε αυτό το σημείο και αυτές.

Τώρα, όσον αφορά την Ινδία και την Κίνα που αναπτύσσονται με σχεδόν διψήφιους ρυθμούς ανάπτυξης, το ερώτημα είναι πως το κάνουν και δεν πτοούνται από τις τιμές. Μα είναι προφανές. Το ότι αναπτύσσονται γρήγορα δεν σημαίνει ότι έχουν φθάσει στο σημείο να χρησιμοποιούν περισσότερο πετρέλαιο από τις ανεπτυγμένες χώρες. Επομένως ένα δεδομένο είναι η χαμηλότερη κατανάλωση. Ένα άλλο στοιχείο είναι ότι η Κίνα και η Ινδία εξαρτώνται κυρίως από το κάρβουνο (έγραψα σχετικά εδώ). Μάλιστα η Κίνα, όπως είδαμε εδώ, έχει θέσει σε εφαρμογή ένα φιλόδοξο, και απ' ότι φαίνεται ρεαλιστικό, πρόγραμμα μετάβασης σε νέες μορφές ενέργειας.

Για κάποιες άλλες χώρες με επίσης υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης η φθηνή πηγή ενέργειας είναι η υδροηλεκτρική. Και βέβαια για τις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες οι ανοδικές τιμές αντί να αποτελούν πρόβλημα τις βοηθούν να αναπτύσσονται ταχύτερα, αν και όπως είδαμε εδώ, έχουν το πρόβλημα της αυξανόμενης εσωτερικής ζήτησης.

Κλείνοντας θέλω να σημειώσω ότι το μέγιστο της παραγωγής του πετρελαίου έχει επιτευχθεί σε όλα τα κοιτάσματα και πλέον βρισκόμαστε στην πτώση (διαβάστε σχετικά εδώ). Στον βαθμό που δεν αναπτύσσονται εναλλακτικές πηγές ενέργειας, κάθε άνοδος των τιμών του πετρελαίου θα προκαλεί ύφεση για τρεις λόγους:

• της αδυναμίας αγοράς του από χώρες με οικονομικά προβλήματα.
• των συγκρούσεων από την συνεπαγόμενη αύξηση των τιμών τροφίμων. Η παραγωγή στηρίζεται στην ενέργεια που προσφέρει το πετρέλαιο.
• της ανεργίας λόγω της μετατόπισης θέσεων εργασίας σε χώρες με μικρότερη εξάρτηση από το πετρέλαιο.

Συνεπώς το πετρέλαιο ασκεί υφεσιακές πιέσεις και αυτό έχει γίνει κατανοητό στην Ελλάδα από τις τιμές της βενζίνης.

Διαβάστε όλα τα ενδιαφέροντα άρθρα της Ανάλυσης και της Ανάλυσης ΙΙ όπως το παραπάνω.

---

⁽¹⁾ Κάντε κλικ στο γράφημα για να το δείτε σε μεγέθυνση.