ΗΘΙΚΗ ΚΑΙ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ΣΤΑ ΜΜΕ

               

Η Onora O’ Neill η οποία διατέλεσε Πρόεδρος της Βρετανικής Ακαδημίας και ασχολείται με την ηθική και την πολιτική φιλοσοφία σε ένα κεφάλαιο του βιβλίου της "ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ΣΤΗ ΒΙΟΗΘΙΚΗ", που ασχολείται με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τη βιοηθική, αναφέρει : Σε μια δημοσκόπηση το 1999 στη Μεγάλη Βρετανία σχετικά με την άποψη του κοινού για την ασφάλεια των τροφίμων, μόνο το 0,4% των ερωτηθέντων θεωρούσε ότι οι δημοσιογράφοι των εφημερίδων αποτελούσαν την καλύτερη πηγή πληροφόρησης, ένα ποσοστό που είναι κατά πολύ χαμηλότερο ακόμα και από εκείνο των πολιτικών.  

             

               

Συνεχίζοντας αναφέρει πως ο George Walden στο βιβλίο του «Οι Νέες Ελίτ» περιγράφει τα βρετανικά μέσα ενημέρωσης λέγοντας ότι έχουν αφομοιώσει τα χαρακτηριστικά μιας παραδοσιακής ελίτ. Περιφρονούν τόσο τις δημοκρατικά εκλεγμένες αρχές όσο και το ατομικό δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή. Παριστάνουν ότι είναι η φωνή του λαού και οι θεματοφύλακες της ηθικότητας. Δεν τους αγγίζουν τα σκάνδαλα γιατί η «διακριτικότητά τους σχετικά με μικροπταίσματα των δημοσιογράφων είναι τόσο πλήρης, όσο ανεπιφύλακτη είναι η καταδίκη των άλλων που υποπίπτουν στα ίδια πταίσματα». Ο Walden επισημαίνει ότι «ενώ θέτουν διαρκώς ερωτήματα σχετικά με τη ρουσφετολογία στην πολιτική, τα ίδια τα μέσα ενημέρωσης αποτελούν ένα απόρθητο φρούριο ευνοιοκρατίας» και είναι ιδιαίτερα επικριτικός απέναντι στην αξίωση των δημοσιογράφων να μιλούν εξ ονόματος των πολιτών, ενώ την ίδια στιγμή περιφρονούν τους δημοκρατικούς θεσμούς και τις απόψεις των συνηθισμένων ανθρώπων. Διατυπώνει την απέχθειά του για όλους αυτούς τους «ευνοημένους από την τύχη, που είχαν τη δυνατότητα να φοιτήσουν σε καλά σχολεία και οι οποίοι επιλέγουν μια καριέρα στη μαζικοποιημένη ενημέρωση και δεν διστάζουν καθόλου να εκμεταλλευτούν τις προτιμήσεις ανθρώπων που έλαβαν πολύ χειρότερη εκπαίδευση από τους ίδιους, προκειμένου να προωθήσουν τις καριέρες τους».  

          

Το BBC δεν μπορεί, βάσει του καταστατικού του, να αναμεταδίδει τις απόψεις των δημοσιογράφων του επί θεμάτων της τρέχουσας επικαιρότητας ή επί ζητημάτων δημόσιας πολιτικής. Οι Κατευθυντήριες Οδηγίες των Παραγωγών του BBC έθεσαν πρόσθετους περιορισμούς και περιέγραψαν τις αξίες που πρέπει να διέπουν την ενημέρωση : αμεροληψία, ακρίβεια, σεβασμός της ιδιωτικής ζωής, διασφάλιση ενός επιπέδου καλαισθησίας και κοσμιότητας και διασφάλιση της ευημερίας των παιδιών. 

Στην Ελλάδα αντίθετα, οι ειδήσεις είναι σχεδόν μονοθεματικές, και οι μεγαλοδημοσιογράφοι που τις παρουσιάζουν, δεν παρουσιάζουν την είδηση, αλλά πλασάρουν τον εαυτό τους και την υποκειμενική τους γνώμη και ως πάνσοφοι αναλυτές και επί παντός επιστητού ειδήμονες, στηλιτεύουν, επικρίνουν, αναδεικνύουν ή θάβουν πρόσωπα και καταστάσεις κατά το δοκούν. Θυμάμαι ρεπόρτερ μεγάλου καναλιού σε κεντρικό δελτίο ειδήσεων, να μεταφέρει δήλωση απάντηση ενός βουλευτή κόμματος καθόλου αρεστού προφανώς στον διευθυντή ειδήσεων, χαρακτηρίζοντας την δήλωση κατάπτυστη και την απάντηση γελοία.  

          

Στο παραπάνω βιβλίο της η Onora O' Neill πραγματεύεται έννοιες όπως "ατομική αυτονομία, αυτονομία βάσει αρχών και εμπιστοσύνη". Αναλύει αυτές τις έννοιες σε σχέση με φιλοσοφικά ζητήματα που ανακύπτουν σχετικά με θέματα βιοτεχνολογίας και εμπιστοσύνης των μέσων. Υποστηρίζει πως στις μέρες μας έχει δοθεί τεράστια βάση στο θέμα της ατομικής αυτονομίας και λιγότερο στο θέμα της εμπιστοσύνης. Κατά συνέπεια προς το τέλος του βιβλίου που αφορά κατά κύριο λόγο τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ακουμπάει το θέμα της λογοκρισίας και λέει τα εξής : Η επικοινωνία απευθύνεται πάντοτε σε ένα ακροατήριο, έτσι είναι λογικό να υπόκειται σε κάποιους ηθικούς όρους και να μην αποτελεί ζήτημα απλής και καθαρής επιλογής και αυτοέκφρασης. Η προσοχή δεν εστιάζεται στην ατομικιστική ερώτηση "πώς πρέπει και πώς μπορώ να εκφράσω τον εαυτό μου" αλλά στην ευρύτερη ηθική και κοινωνική ερώτηση "πώς πρέπει και πώς δικαιούμαι να επικοινωνώ". Η επικοινωνία διαφέρει από την απλή αυτοέκφραση, η οποία ενδεχομένως αδιαφορεί για το κοινό στο οποίο απευθύνεται. Η διαμεσολαβημένη επικοινωνία διαφέρει κατά το ότι απευθύνεται σε ένα ευρύ και σύνθετο ακροατήριο, το οποίο μπορεί να επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από αυτά που βλέπει ή διαβάζει. Η Onora O' Neill διατυπώνει ισχυρές επιφυλάξεις στο επιχείρημα της ατομικής αυτονομίας ή της αυτοέκφρασης που υποστηρίζει την απεριόριστη ελευθερία του Τύπου, επισημαίνοντας τα παραδοσιακά όρια που τίθενται στην ατομική ελευθερία της έκφρασης, όπως το ότι κανείς δεν έχει δικαίωμα να φωνάξει "φωτιά" σε ένα γεμάτο θέατρο, ή να απεχθάνεται την ομιλία των άλλων ή να συκοφαντεί και άλλα παρόμοια. Επειδή κατά τη συγγραφέα η ατομική αυτονομία δεν μπορεί να είναι ικανή ούτε αναγκαία συνθήκη για τέτοιου είδους θέματα, εξετάζει την αυτονομία βάσει αρχών, βάσει δηλαδή αρχών που μπορεί να γίνονται αποδεκτές από όλους. Μια τέτοια αρχή για παράδειγμα είναι η υποχρέωση απόρριψης της εξαπάτησης. Το εν λόγω βιβλίο πάντως αρχίζει με την ερώτηση "κερδίζοντας σε αυτονομία και χάνοντας σε εμπιστοσύνη;"